Wierzyciel przeważnie kojarzony jest z podmiotem finansowym, który docieka spłaty długu związanego z niespłaconym kredytem lub pożyczką. Jak jest w praktyce? Czy każdy może być wierzycielem? Kim dokładnie jest wierzyciel i jakie ma prawa?
Kim jest wierzyciel?
Przepisy polskiego prawa nie określają dokładnie, kim jest wierzyciel. Jest jednak ściśle powiązany z dłużnikiem, a stosunek obojga względem siebie można określić, biorąc pod uwagę definicję zobowiązania, która określona jest w Kodeksie cywilnym. Definicja zobowiązania została wskazana w art. 353 §1 w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964:
Opierając się na powyższej formule, pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem występuje stosunek prawny. Z jednej strony występuje wierzyciel, który ma prawo żądać określonej czynności, lub jej zaniechania, a z drugiej strony dłużnik, który ma obowiązek tę czynność wykonać. Mówiąc najprościej, wierzyciel musi otrzymać to, co jest mu winien dłużnik.
Najbardziej popularnym przykładem będzie tutaj sytuacja związana z kredytem lub pożyczką.
Bank lub pozabankowa firma pożyczkowa (wierzyciele), którzy udzielają kredytu konsumenckiego lub pożyczki bez BIK mają pełne prawo do zwrotu pożyczonych środków (wierzytelność) od kredytobiorcy lub pożyczkobiorcy (dłużnika). To jednak niejedyny przykład, kto może być wierzycielem, a kto dłużnikiem.
>> Zobacz również: Pożyczki społecznościowe – czym są? Plusy i minusy
Z jakim typem wierzycieli można się spotkać?
Przeważnie, jeśli mowa o wierzycielach można ich przyporządkować do czterech typów:
Wierzyciel osobisty – to osoba lub podmiot, który może domagać się spełnienia wierzytelności bezpośrednio z majątku osobistego dłużnika, w tym z wynagrodzenia za pracę, emerytury lub innego świadczenia, które wpływają na rachunek osobisty dłużnika. Za przykład wierzyciela osobistego może nam posłużyć brat, który domaga się spłaty zadłużenia w wysokości 5 000 złotych od swojej siostry. To typowy przykład pożyczki od rodziny.
Wierzyciel alimentacyjny – to osoba, na rzecz której zasądzone zostały alimenty. Może to być zatem dziecko, rodzic lub żona (mąż). Najbardziej charakterystycznym przykładem w tym przypadku będzie matka, której sąd przyznał alimenty na małoletnie dziecko. Dłużnikiem jest w tym przypadku ojciec. Jednak to nie jedyna sytuacja, kiedy sąd może przyznać alimenty. Do takich okoliczności może dojść także w trakcie rozwodu z orzeczeniem o winie.
Wierzyciel rzeczowy – to osoba fizyczna lub osoba prawna (spółka osobowa, spółka handlowa, bank, przedsiębiorstwo, instytucja samorządowa), który ma prawo dochodzić swoich praw do konkretnej, wskazanej rzeczy, która stanowi zabezpieczenie wierzytelności. Wierzyciel rzeczowy jest w zbliżonej sytuacji do wierzyciela hipotecznego. Wierzycielem rzeczowym może być np. firma pożyczkowa, która udzieliła pożyczki konsumentowi pod zastaw samochodu. W momencie, gdy pożyczkobiorca nie spłacił zobowiązania, wierzyciel może domagać się zwrotu środków w formie rzeczowej, czyli zwrotu samochodu.
Wierzyciel hipoteczny – to przeważnie podmiot finansowy na ogół jest nim bank, który w zamian za udzielenie kredytu hipotecznego wymaga ustanowienia hipoteki. Jeśli kredytobiorca nie wywiąże się z postanowień umowy, bank ma prawo przejąć zastawianą nieruchomość. Co więcej, wierzyciel hipoteczny według Kodeksu cywilnego ma prawo do egzekwowania swojej wierzytelności przed wierzycielami osobistymi danego dłużnika. Jeżeli kredytobiorca wywiąże się z umowy kredytowej i spłaci zadłużenie według harmonogramu spłat, hipoteka zostanie wykreślona z księgi wieczystej.
Jak możesz zauważyć, niemal każdy choć raz w życiu był wierzycielem, ale także dłużnikiem. Jakie prawa ma wierzyciel?
Prawa wierzyciela
Biorąc pod uwagę, jaki jest stosunek wierzyciela do dłużnika, to wszystkie obowiązki spoczywające na dłużniku są jednocześnie prawami wierzyciela.
Wierzyciel ma prawo do:
- Wymagania spełnienia świadczenia przez dłużnika – dotyczy to jednakowo zwrotu kredytu lub pożyczki dla zadłużonych, zwrotu środków za zaległą fakturę, oddania pożyczonego przedmiotu, co jest częstym długiem wobec osoby prywatnej itd.
- Do naliczenia ustawowych odsetek karnych za przeterminowane zadłużenia,
- Ustalenia sposobu i trybu egzekucji wierzytelności – zanim wierzyciel skieruje sprawę do sądu, ma prawo podjąć próbę polubownego załatwienia sprawy. Może zatem negocjować warunki spłaty, ma prawo wysyłać ponaglenia, przedsądowe wezwanie do zapłaty, czy dzwonić do dłużnika w celu nakłonienia go do zwrotu wierzytelności,
- Podpisać ugodę z dłużnikiem – nawet jeśli dojdzie do skierowania sprawy do sądu, wierzyciel może postępowanie zawiesić, a nawet umorzyć, jeśli w międzyczasie dojdzie do porozumienia pomiędzy stronami,
- Wyboru sposobu egzekucji świadczenia – wierzyciel może zatem zadecydować, z których składników majątku ma być przeprowadzona egzekucja (z wynagrodzenia za pracę dłużnika, ze środków zgromadzonych na rachunkach bankowych, z ruchomości, czy z innych składników majątku). Jeśli zajdzie taka konieczność wierzyciel może wnioskować do komornika o wszczęcie poszukiwania ukrytego majątku. Do takich sytuacji dochodzi, gdy dłużnik np. przepisał majątek na innych członków rodziny. Należy jednak pamiętać, że komornik ma ściśle określone zasady postępowania i kwotę, którą musi pozostawić na koncie dłużnika.
Pomimo tego, że z przepisów prawa wynika, że może on dochodzić swoich praw, to ma jednak pewne ograniczenia. Przykładowo, jeśli dłużnik posiada pożyczony od wierzyciela sprzęt lub samochód, wierzyciel nie może wejść do domu dłużnika i wziąć kluczyków do auta, czy rzeczonego sprzętu. Takie działanie może podjąć jedynie komornik, który dysponuje klauzulą wykonalności wystawioną przez sąd. Co więcej, wierzyciel nie może wymuszać na dłużniku informacji na temat stanu jego majątku, czy sytuacji finansowej.
>> Zobacz również: Na czym polega dziedziczenie długu?
Czego może żądać wierzyciel?
W zależności od sytuacji i przedmiotu umowy wierzyciel ma prawo żądać:
- Zwrotu środków pieniężnych – zwrot pieniędzy dotyczy głównie pożyczek prywatnych, pożyczek i kredytów w instytucjach pożyczkowych i bankach, a także zwrotu środków za wadliwy towar,
- Przekazania pieniędzy – może dotyczyć np. wypłaty wynagrodzenia, wypłacenia odszkodowania np. po wypadku przez firmę ubezpieczeniową. Firma może wymagać zapłaty za fakturę, czy bank spłaty prowizji,
- Wydania towaru – odnosi się do zwrotu pożyczonej rzeczy np. samochodu, wydania zakupionego towaru lub wykonanej na zamówienie rzeczy,
- Wykonania usługi – klient ma prawo, aby usługodawca wykonał remont łazienki, który opłacił, czy zapłaconego zabiegu kosmetycznego,
- Dokonania formalności – pracownik ma prawo otrzymać zaświadczenie od pracodawcy, obywatel ma prawo otrzymać niezbędną dokumentację z urzędu itd.,
- Zaniechania działania – twórca ma prawo żądać zaniechania odtwarzania jego utworu w radiu, jeśli stacja nie zapłaciło za niego. Właściciel posesji ma prawo żądać, by nie parkowano na jego podjeździe itd.
Podsumowanie
Wierzycielem może być osoba fizyczna lub osoba prawna, czyli firma prywatna, instytucja lub spółka itd. Prawem wierzyciela jest zatem prawo dochodzenia zwrotu swoich wierzytelności przed sądem, a jeśli zajdzie taka konieczność wspierać się egzekucją komorniczą. Czyli inaczej mówiąc spłaty długu i co ważne również zaniechania pewnych czynności. Z kolei dłużnik to osoba lub instytucja (organizacja), która zaciągnęła zobowiązanie finansowe bądź rzeczowe u wierzyciela. Zatem każdy z nas zapewne był zarówno dłużnikiem, jak i wierzycielem. W przypadku sporu pomiędzy stronami wierzyciel ma prawo żądać zwrotu wierzytelności również przed sądem.