Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, jak bardzo nasze życie związane jest z prawem? Niemal każdego dnia podejmujemy decyzje, które mają wpływ na naszą przyszłość. Czy to zakup domu, podpisanie umowy o pracę, skorzystanie z zakupów odroczonych, czy nawet decyzja o małżeństwie – wszystkie te czynności wymagają od nas zdolności prawnej. Zdolność do czynności prawnych to nie abstrakcyjny termin, ale klucz do zrozumienia naszej codzienności. Bez niej nie moglibyśmy funkcjonować w społeczeństwie. To ona pozwala nam na pełne uczestnictwo w życiu społecznym i gospodarczym. Nie zawsze jednak zdajemy sobie sprawę z jej znaczenia. Dopiero wtedy, gdy stajemy przed koniecznością podjęcia ważnej decyzji, zdajemy sobie sprawę, jak bardzo jesteśmy z nią związani. Czym zatem jest zdolność do czynności prawnej? W jakich sytuacjach jest ona ograniczona lub nie ma jej w ogóle? Szczegóły poznasz w dalszej części artykułu.
Zdolność do czynności prawnych – co to?
Bardzo często zdolność do czynności prawnych mylona jest ze zdolnością prawną. Nie są to jednak tożsame terminy. Zdolność prawną nabywa każdy człowiek w chwili narodzin. Oznacza to, że każdy ma możliwość do bycia podmiotem i praw i obowiązków wynikających z prawa cywilnego. W artykule 8 Kodeksu cywilnego znajdziemy:
Każdy człowiek ma zdolność prawną.
Oznacza to zatem, że zdolność prawna jest niezależna od wieku, płci, czy zdolności psychicznych i fizycznych. Samej zdolności prawnej nie można się wyzbyć ani jej stopniować. Jest niezbywalnym prawem każdego człowieka.
Co więcej, zdolność prawna odnosi się również do osób prawnych, czyli spółek, spółdzielni, czy fundacji w momencie ich wpisania do Krajowe Rejestru Sądowego (KRS). Zdolność prawną mają także jednostki organizacyjne, które tę zdolność nabywają zgodnie z przepisami prawa.
Z kolei zdolność do czynności prawnych to możliwość samodzielnego dokonywania czynności prawnych, takich jak zawieranie umów, rozporządzanie prawami czy zaciąganie zobowiązań. Osoba mająca zdolność do czynności prawnych może zatem wstąpić w związek małżeński i świadomie podpisać intercyzę. Może również zawierać wszelkiego rodzaju umowy sprzedaży, w tym umowę kupna-sprzedaży pojazdu. Ma także możliwość skorzystać z chwilówki na dowód osobisty, czy wynająć mieszkanie. Osoby fizyczne, czyli ludzie mogą jednak posiadać zdolność do czynności prawnych w różnych zakresach.
Rodzaje zdolności do czynności prawnych:
- Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa każdy z chwilą uzyskania pełnoletności (ukończenia 18 lat).
- Dzieci, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie nie mają w ogóle zdolności do czynności prawnych.
- Osoby ograniczone w zdolności do czynności prawnych (np. małoletni, którzy ukończyli 13. rok życia do 18. roku życia) mogą dokonywać czynności prawnych, wymagana jest jednak zgoda ich przedstawiciela ustawowego (np. rodzica).
Czynność prawna, której dokona osoba bez zdolności do czynności prawnych, nie jest ważna.
W odróżnieniu od zdolności prawnej, która przysługuje każdemu człowiekowi od urodzenia, zdolność do czynności prawnych może być ograniczona wiekiem lub ubezwłasnowolnieniem.
Czym jest ubezwłasnowolnienie?
Ubezwłasnowolnienie orzeka sąd na wniosek np. małżonka, rodzica, lub innej, na ogół spokrewnionej osoby. To sytuacja, w której sąd całkowicie lub częściowo pozbawia daną osobę zdolności do czynności prawnych.
Rodzaje ubezwłasnowolnienia:
- Ubezwłasnowolnienie całkowite dotyczy osób, które na skutek choroby psychicznej (również cierpiącej na chorobę alkoholową i uzależnieniu od narkotyków), niedorozwoju umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych nie są w stanie kierować swoim postępowaniem. Osoby te tracą zdolność do samodzielnego dokonywania czynności prawnych.
- Ubezwłasnowolnienie częściowe dotyczy osób, których stan psychiczny nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, ale potrzebują one pomocy w prowadzeniu swoich spraw. Osoby te zachowują ograniczoną zdolność do czynności prawnych.
Jakie działania mogą podejmować osoby z pełną zdolnością do czynności prawnych?
Osoby z pełną zdolnością do czynności prawnych mogą samodzielnie zawierać umowy i dokonywać innych czynności prawnych. Mogą swobodnie dysponować swoim majątkiem, sprzedawać lub kupować nieruchomości. Mogą również zaciągać zobowiązania, takie jak kredyty konsolidacyjne lub pożyczki na dowód osobisty. Osoby te mają zatem pełną swobodę w podejmowaniu decyzji finansowych i gospodarczych.
Ponadto, osoby z pełną zdolnością do czynności prawnych mogą ustanawiać pełnomocnictwa, dzięki którym upoważniają inne osoby do działania w ich imieniu. Mogą również sporządzać testamenty, decydując o losie swojego majątku po śmierci, czy podpisywać umowy dożywocia.
Co więcej, osoby te mogą zawierać umowy o pracę, podejmować zatrudnienie i samodzielnie dysponować swoimi zarobkami. Mają również pełną zdolność do dokonywania czynności z zakresu prawa rodzinnego, takich jak zawarcie małżeństwa czy uznanie dziecka.
Warto podkreślić, że osoby z pełną zdolnością do czynności prawnych ponoszą również pełną odpowiedzialność za swoje działania. Mogą być pociągnięte do odpowiedzialności cywilnej lub karnej za szkody wyrządzone osobom trzecim.
Podsumowując, pełna zdolność do czynności prawnych daje osobom szeroki zakres swobody w podejmowaniu decyzji i dokonywaniu różnorodnych czynności prawnych, przy jednoczesnym ponoszeniu pełnej odpowiedzialności za swoje działania.
Co mogą robić osoby z ograniczoną zdolnością?
Nieco inaczej kształtuje się sytuacja osób z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych. Osoby te mogą dokonywać niektórych czynności prawnych, ale przy większości z nich wymagana jest zgoda ich przedstawiciela ustawowego. Małoletni, którzy ukończyli 13 lat, mogą zawierać proste umowy dotyczące ich bieżących potrzeb. Mogą również dysponować swoimi zarobkami w granicach zwykłego zarządu. Przykładowo osoba, która ukończyła 13 lat, może założyć konto bankowe dla młodych.
Ponadto, osoby z ograniczoną zdolnością mogą dokonywać czynności prawnych związanych z zaspokajaniem swoich podstawowych potrzeb życiowych. Mogą zatem wynajmować mieszkanie, zawierać umowy o dostarczanie mediów czy korzystać z usług medycznych.
Co więcej, osoby te mogą podejmować zatrudnienie i samodzielnie dysponować swoimi zarobkami w granicach zwykłego zarządu. Mogą również dokonywać czynności z zakresu prawa rodzinnego, takich jak zawarcie małżeństwa jednak za zgodą przedstawiciela ustawowego.
Warto również pamiętać, że czynności prawne dokonane przez osoby z ograniczoną zdolnością bez wymaganej zgody opiekuna prawnego mogą być uznane za nieważne. Dlatego też osoby te powinny ściśle współpracować ze swoimi przedstawicielami prawnymi przy podejmowaniu ważniejszych decyzji.
Podsumowując, osoby z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych mają ograniczoną swobodę w podejmowaniu decyzji, ale mogą dokonywać niektórych czynności prawnych za zgodą przedstawiciela ustawowego.
>> Zobacz również: Jak dostać mieszkanie socjalne?
Podsumowanie
Zdolność do czynności prawnych to inaczej możliwość samodzielnego dokonywania czynności prawnych, takich jak zawieranie umów, rozporządzanie swoimi prawami czy zaciąganie zobowiązań. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywamy, gdy kończymy 18 lat. Natomiast dzieci, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione nie mają zdolności do czynności prawnych. Nie mogą zatem podejmować wiążących decyzji. Osoby ograniczone w zdolności do czynności prawnych (np. małoletni, którzy ukończyli 13 lat) mogą dokonywać czynności prawnych. Jednak wymagana jest zgoda ich przedstawiciela ustawowego, w tym rodzica, czy innego opiekuna prawnego. Czynność prawna, której dokonana osoba bez zdolności do czynności prawnych uważana jest za nieważną