Kredyt i pożyczka, należność i zobowiązanie, dochód i przychód – to tylko kilka przykładów na zamienne i niestety błędne stosowanie pojęć, które mają odmienne znaczenia. Poznanie ich definicji zdecydowanie ułatwi komunikację. Ponadto złe rozumienie tak istotnych zagadnień może doprowadzić do sporych niejasności. W tym artykule wyjaśniamy różnicę pomiędzy należnością a zobowiązaniem.
>> O tym pisaliśmy: Dochód a przychód – najważniejsze różnice
Należność – co to?
Z należnościami tak naprawdę spotykamy się każdego dnia. Należności są bowiem roszczeniami finansowymi, które jedna strona ma wobec drugiej. Na ogół jest to kwota pieniężna, którą dłużnik musi zapłacić wierzycielowi w określonym terminie. Co więcej, spłata należności może wynikać z różnych tytułów prawnych, takich jak umowa, wyrok sądowy czy przepisy prawa. Wspomnieliśmy, że należność jest na ogół zobowiązaniem finansowym, jednak należnością może być także konieczność wykonania usługi. Jeśli jesteśmy zleceniobiorcą opłaconej z góry usługi, należnością będzie wówczas wykonanie usługi. Za przykład może nam posłużyć wynajem mieszkania na wakacje. Jeśli wynajmujemy apartament, który został opłacony, należnością w tym przypadku jest udostępnienie wynajmującemu ustalonej nieruchomości w uzgodnionym czasie. Wynajmujący, płacąc z góry, wypełnił swoje zobowiązanie, może zatem żądać należności w postaci dostępu do apartamentu.
Należność powstaje w momencie, gdy jedna ze stron świadczy usługę lub dostarcza towar, a druga strona zobowiązuje się do zapłaty za nie. Może to być np. zakup towaru w sklepie, wspomniane wynajęcie mieszkania czy wykonanie usługi. Wówczas sprzedawca, wynajmujący lub usługodawca staje się wierzycielem, a kupujący, najemca lub usługobiorca — dłużnikiem. Istotną cechą należności jest określony termin płatności. Jeśli dłużnik nie ureguluje zobowiązania w wyznaczonym czasie, wierzyciel ma prawo dochodzić swoich roszczeń na drodze prawnej. Może to wiązać się z naliczeniem odsetek za opóźnienie w spłacie lub podjęciem innych kroków windykacyjnych.
Jak to przełożyć na nasze życie? Robiąc zakupy w sklepie internetowym przy wyborze płatności odroczonej mamy przykładowo 30 dni na spłatę. Dla nas konsumentów jest to zobowiązanie. Natomiast sklep jest wierzycielem, który może domagać się spłaty należności – gdy umówiony termin minie. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku pożyczki dla zadłużonych. Pożyczkobiorca jest dłużnikiem, który ma zobowiązanie wobec firmy pożyczkowej. Pożyczkodawca jest natomiast wierzycielem, któremu pożyczkobiorca winny jest spłaty należności. W momencie braku spłaty należności wierzyciel ma prawo dochodzić zwrotu należności poprzez wysłanie przedsądowego wezwania do zapłaty. Jeśli te działania nie poskutkują może sprawę skierować na drogę sądową.
>> Warto wiedzieć: Windykacja należności – etapy i przebieg
Czym jest zobowiązanie?
Z kolei zobowiązanie to prawny stosunek między dwiema stronami, w którym jedna z nich (dłużnik) ma obowiązek spełnienia określonego świadczenia na rzecz drugiej strony (wierzyciela). Może ono dotyczyć różnych kwestii, takich jak zapłata określonej kwoty pieniężnej, wykonanie usługi czy dostarczenie towaru.
Zobowiązanie powstaje na podstawie określonego zdarzenia prawnego, np. zawarcia umowy, wyrządzenia szkody lub bezpodstawnego wzbogacenia się. Strony muszą ustalić przedmiot zobowiązania, czyli czego ono dotyczy, a także termin jego realizacji. Tak jak w przypadku należności niewywiązanie się z zobowiązania w wyznaczonym czasie może skutkować konsekwencjami prawnymi dla dłużnika.
Istnieją różne rodzaje zobowiązań, w zależności od ich źródła i charakteru. Mogą one wynikać z czynności prawnych, takich jak umowy cywilnoprawne czy administracyjne, albo z bezprawnych działań, jak np. popełnienie przestępstwa lub deliktu. Zobowiązania dzielą się również na pieniężne i niepieniężne, a także na jednostronne i wzajemne.
Zobowiązanie wygasa w momencie jego należytego wykonania przez dłużnika. Może ono jednak również ustać w innych okolicznościach, np. w wyniku potrącenia wierzytelności, zwolnienia z długu czy przedawnienia roszczenia. Warto pamiętać, że niewywiązanie się ze zobowiązania może pociągać za sobą poważne konsekwencje prawne i finansowe dla dłużnika.
Czy należność i zobowiązanie są tym samym?
Jak już można wnioskować, użycie pojęcia należność i zobowiązanie zależy od tego, kogo one dotyczą. Przykładowo w przypadku pożyczki online spłaty należności może się domagać firma pożyczkowa, która udostępniła ustaloną kwotę pieniędzy pożyczkobiorcy. Ten sam pożyczkobiorca ma zatem zobowiązanie wobec firmy pożyczkowej – musi bowiem zwrócić pożyczoną kwotę wraz z ustalonymi opłatami w określonym w umowie terminie.
Różnica pomiędzy wierzytelnością a należnością
Omawiając termin należność, nie sposób pominąć innego zbliżonego terminu mianowicie wierzytelność. Należność i wierzytelność to dwa powiązane, lecz odrębne pojęcia prawne. Należność oznacza roszczenie finansowe jednej strony wobec drugiej. Powstaje w momencie zawarcia umowy lub zdarzenia, na mocy którego dłużnik zobowiązuje się do zapłaty określonej kwoty pieniężnej wierzycielowi. Przykładem należności jest rachunek za wykonaną usługę czy zakupiony towar.
Z kolei wierzytelność to uprawnienie wierzyciela do żądania od dłużnika spełnienia świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. Wierzytelność rodzi się z chwilą powstania stosunku zobowiązaniowego między stronami, np. na podstawie umowy pożyczki, najmu czy sprzedaży. Innymi słowy, należność dotyczy wyłącznie świadczeń pieniężnych, podczas gdy wierzytelność obejmuje szerszy zakres zobowiązań. Co więcej, wierzytelność można zbyć. Zdarza się bowiem, że wierzyciele przeprowadzają cesję wierzytelności i tym samym pozbywają się np. długu, który trudno odzyskać.
Warto zauważyć, że każda należność jest jednocześnie wierzytelnością pieniężną. Jednak nie każda wierzytelność stanowi należność, gdyż może dotyczyć również świadczeń niepieniężnych, takich jak np. obowiązek wydania rzeczy. Różnica między tymi pojęciami polega więc na zakresie — wierzytelność ma szersze znaczenie i obejmuje zarówno roszczenia pieniężne, jak i niepieniężne.
Jak można podzielić należności?
Należności można podzielić na różne kategorie w zależności od ich charakteru, źródła powstania oraz terminu wymagalności. Oto najczęstsze rodzaje należności:
- Należności handlowe wynikają z prowadzenia działalności gospodarczej, obejmujące kwoty należne od kontrahentów za sprzedane towary lub usługi. Są to np. faktury za dostawy, rachunki za wykonane prace czy należności leasingowe.
- Należności publicznoprawne to zobowiązania wobec instytucji państwowych i samorządowych, takie jak podatki, składki na ubezpieczenia społeczne, opłaty skarbowe czy administracyjne kary pieniężne.
- Należności pracownicze dotyczą roszczeń pracodawcy wobec pracowników, np. z tytułu pożyczek pracowniczych, zaliczek na poczet wynagrodzenia lub odszkodowań za szkody wyrządzone w mieniu firmy.
- Należności krótkoterminowe charakteryzują się terminem wymagalności do 12 miesięcy. Zaliczają się do nich m.in. należności handlowe, publicznoprawne oraz część należności pracowniczych.
- Należności długoterminowe mają termin płatności dłuższy niż rok. Mogą to być np. należności z tytułu pożyczek udzielonych kontrahentom, kaucji gwarancyjnych czy rat leasingowych.
- Należności przeterminowane to takie, których termin zapłaty już minął, a dłużnik nie uregulował zobowiązania. Wymagają one podjęcia działań windykacyjnych przez wierzyciela.
- Należności sporne powstają w sytuacji, gdy dłużnik kwestionuje istnienie lub wysokość roszczenia. Często prowadzą do postępowań sądowych.
Kiedy należność się przedawnia?
Termin przedawnienia roszczeń z tytułu należności wynosi na ogół 6 lat od momentu (dnia) powstania obowiązku uregulowania należności. Są jednak należności, których przedawnienie następuje po 3 latach – są to między innymi świadczenia okresowe np., czynsz za mieszkanie, czy umowa z firmą telekomunikacyjną.
>> Tu dowiesz się więcej: Jak liczyć przedawnienie długu?