Jak mawiał Benjamin Franklin „na tym świecie pewne są tylko śmierć i podatki”. Trudno się z tym stwierdzeniem nie zgodzić. Choć podatki płacimy niechętnie to czy tego chcemy, czy nie jest to obowiązek, który spoczywa na nas pod różną postacią. Dzięki podatkom zasilany jest budżet państwa, a ich wpływ na funkcjonowanie państwa jest niezaprzeczalny. Bez środków zapewnionych przez obywateli i przedsiębiorstwa, świadczenie usług publicznych, czy prowadzenie inwestycji niezbędnych dla rozwoju kraju nie byłoby możliwe.
Czym jest budżet państwa?
Budżet państwa jest jednym z najważniejszych narzędzi finansowych i fiskalnych, które kształtują gospodarkę i funkcjonowanie kraju. To roczny plan bilansu dochodów i wydatków, który jest opracowany przez rząd i zatwierdzony przez parlament. Najczęściej jest to ustawa budżetowa. Wszystkie działania związane z ustanowieniem budżetu na każdy rok odbywa się według odgórnie ustalonych procedur. W ustalaniu budżetu występują po sobie kolejne fazy. Fazy te nazywane są „czytaniami” i na ogół występują trzykrotnie. Takie postanowienia, czyli Regulamin Sejmu RP zostały uchwalone w 1992 roku. Ustawę budżetową przedkłada się Prezydentowi RP do podpisu.
Podstawowym źródłem dochodów budżetowych są podatki, które wpłacane są przez obywateli (osoby fizyczne) i przedsiębiorstwa. Podatki w Polsce obejmują między innymi podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek VAT, akcyzę oraz podatek od nieruchomości. Dochody z podatków stanowią główną część wpływów budżetowych i są kluczowym elementem finansowania działalności państwa. Budżet państwa uwzględnia wszystkie sektory publiczne i jest kluczowym elementem polityki fiskalnej państwa.
Budżet państwa pełni kilka podstawowych funkcji, co po pierwsze, umożliwia finansowanie usług publicznych, takich jak opieka zdrowotna, edukacja, infrastruktura, czy bezpieczeństwo. Dzięki budżetowi państwo ma środki, które można przeznaczyć na różnego rodzaju programy społeczne czy inwestycyjne. Ponadto budżet państwa spełnia rolę redystrybucji środków, poprzez które umożliwia się równomierne dystrybuowanie dochodów i zapewnianie równości społecznej.
Ważną kwestią jest sposób zarządzania budżetem. Rząd jako główny organ władzy finansowej odpowiada za tworzenie budżetu, kontrolę wydatków oraz alokację środków w odpowiednich obszarach. W procesie zarządzania budżetem uwzględnia się priorytety polityki państwa, cele rozwojowe oraz wskaźniki ekonomiczne i społeczne. Należy również podkreślić, że budżet państwa jest zrównoważony, co oznacza, że dochody powinny pokrywać wydatki, aby uniknąć deficytu.
Jakie podatki zasilają budżet państwa?
W Polsce istnieje kilka rodzajów podatków, które wpływają na budżet państwa. Każdy z nich odgrywa istotną rolę w generowaniu dochodów i finansowaniu działań państwowych. Poniżej przedstawiamy listę wszystkich podatków, które są przedstawione na sejmowej stronie internetowej sejm.gov.pl. Obecnie do podatków, możemy zaliczyć:
- Podatek od towarów i usług,
- Podatek akcyzowy,
- Podatek od gier,
- Podatek od wydobycia niektórych kopalin,
- Podatek dochodowy od osób prawnych,
- Podatek dochodowy od osób fizycznych, w tym pobierany w formach zryczałtowanych: ryczałtu ewidencjonowanego, karty podatkowej oraz zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów osób duchownych,
- Podatek tonażowy,
- Podatek od produkcji okrętowej,
- Podatek od sprzedaży detalicznej (pobór podatku był zawieszony do końca 2020 r.),
- Podatek od niektórych instytucji finansowych,
- Podatek od spadków i darowizn,
- Podatek od czynności cywilnoprawnych,
- Podatek od nieruchomości,
- Podatek od środków transportowych,
- Podatek rolny,
- Podatek leśny.
Według Konstytucji RP podatki zaliczane są do ciężarów i świadczeń publicznych, które mogą być nałożone jedynie ustawą. Ustawa odnosząca się do podatków musi określać jej podmiot i przedmiot (np. budżet państwa), stawki podatkowe, zasady przyznawania umorzeń i ulg, a także kategorię podmiotów z danego podatku zwolnionych. Cechami podatków jest ich przymusowość, nieodpłatność, bezzwrotność, muszą mieć również charakter pieniężny.
Poniżej przedstawiamy opis głównych podatków występujących w Polsce.
Podatek dochodowy od osób fizycznych
Pierwszym podatkiem, który ma znaczący wpływ na budżet państwa, jest podatek dochodowy od osób fizycznych, który znamy jako PIT. Jest to podatek pobierany od dochodów, które osiągają mieszkańcy Polski. Podatek ten jest pobierany progresywnie, co oznacza, że stawka podatku zależy od wysokości osiąganego dochodu. Innymi słowy, niższe dochody są objęte niższymi stawkami podatkowymi, a wyższe dochody są opodatkowane wyższymi stawkami. W konsekwencji osoby, które wykonują najlepiej płatne zawody w Polsce płacą wyższe podatki, niż przeciętni pracownicy. W 2022 roku ustawodawcy zmniejszyli stawkę podatku PIT z 17 procent do 12 procent przy zarobkach do 120 000 złotych. Jeśli podatnik przekroczy tę kwotę, podatek wynosi 10.800 złotych plus 32 procent nadwyżki ponad 120 000 złotych.
Wysokość podatku zależy również od formy opodatkowania. Najpopularniejszym modelem jest skala podatkowa, która dotyczy osób zatrudnionych np. na umowę o pracę, a także przedsiębiorcy, którzy wybrali tę formę rozliczania podatku. Przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, a także pozostali przedsiębiorcy mogą również wybrać inne formy opodatkowania np. podatek liniowy, kartę podatkową lub ryczałt od przychodów ewidencjonowanych. W zależności od potrzeb mogą z nich skorzystać mniejsi i więksi przedsiębiorcy, czy osoby zatrudnione na podstawie umowy B2B.
Podatek dochodowy od osób prawnych
Drugim ważnym podatkiem wpływającym na budżet państwa jest podatek dochodowy od osób prawnych, czyli CIT. Jest to podatek, który pobiera państwo od zysków osiągniętych przez przedsiębiorstwa i inne jednostki prowadzące działalność gospodarczą. Obecnie stawka podatku CIT wynosi 19 procent, ale dla niektórych rodzajów działalności, takich jak energetyka czy bankowość, może wynosić nawet 9 procent.
Podatek od towarów i usług
Kolejnym podatkiem mającym wpływ na budżet państwa jest podatek od towarów i usług – popularny VAT. Jest to podatek, który płaci się przy zakupie towarów i usług na różnych etapach produkcji i sprzedaży. Stawki VAT w Polsce wynoszą obecnie 23 procent, 8 procent i 5 procent w zależności od towaru lub usługi. VAT jest znaczącym źródłem dochodów budżetu państwa z uwagi na bardzo szeroki zakres jego stosowania.
Akcyza
Akcyza jest następnym ważnym podatkiem zasilającym budżet państwa. Jest to podatek, który płacimy od niektórych towarów, takich jak alkohol, papierosy, paliwa, napoje słodzone lub samochody. Stawka akcyzy uzależniona jest od rodzaju towaru, pojemności lub zawartości alkoholu, a także emitowanych spalin przez pojazdy.
Podatek od nieruchomości
Równie istotnym źródłem dochodów budżetu państwa są podatki od nieruchomości. Jest to podatek, który płacą osoby fizyczne i prawne posiadające nieruchomość. Wysokość podatku od nieruchomości zależy od wartości nieruchomości oraz określonych stawek ustalonych przez władze lokalne.
Podatek od czynności cywilnoprawnych
Innym podatkiem, z którego środki zasilają budżet państwa, jest podatek od czynności cywilnoprawnych. Często zwany jest również podatkiem od czynności notarialnych. Ponadto podatek ten odprowadzany jest przy zawieraniu umów kupna-sprzedaży, darowizn, dziedziczenia, czy też przy przekształcaniu spółek. Stawki zależą od rodzaju czynności prawnej. Ten rodzaj opodatkowania dotyczy także pożyczek prywatnych. Z kolei banki przy udzielaniu kredytów konsumenckich płacą podatek bankowy.
Podsumowanie
Opisane powyżej podatki stanowią główne źródło dochodów budżetowych w Polsce. Ich przepisy prawne określane są przez władze państwowe, a ich wpływy na budżet państwa stanowią istotną część finansowania działań publicznych, takich jak budowa infrastruktury, edukacja, ochrona zdrowia i inne.