Stosowanie kar umownych ma za zadanie zobligować strony umowy do wywiązania się z zawartych w nich postanowieniach. Ponadto jest to forma rekompensaty za niewykonanie lub nienależyte wykonanie ustalonego zadania. Czego dokładnie dotyczą kary umowne? Ile mogą wynosić? Jakie przepisy są stosowane w celu egzekwowania kar umownych? Odpowiadamy w artykule.
Co to kara umowna?
Spisując umowę z kontrahentem, czy wykonawcą liczymy na to, że każda ze stron dotrzyma jej warunków. Niestety, zdarza się, że z różnych przyczyn umowa nie jest wykonana należycie, wystąpiły opóźnienia, lub prace w ogóle nie zostały podjęte. Aby się zabezpieczyć, już na etapie konstruowania umowy można zapisać również warunki stosowania kary umownej. Kara umowna jest kwotą pieniężną, którą wypłaca strona, która z umowy się nie wywiązała. Prawo stosowania kar umownych daje nam ustawa Kodeks cywilny, a dokładnie art. 483. Kodeksu cywilnego:
Art. 483. Pojęcie kary umownej
- Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
Warto również nadmienić, że kara umowna stosowana jest tylko w przypadku zobowiązań niepieniężnych. W przypadku zobowiązań finansowych w tym również udzielenia pożyczki na raty czy pożyczki dla zadłużonych stosuje się karę w postaci odsetek za zwłokę, a nie karę umowną. Przykładem świadczeń niepieniężnych może być zlecenie wykonania mebli kuchennych, strony internetowej lub dostarczenie cateringu na spotkanie firmowe. Już na etapie podpisywania umowy ze zleceniodawcą można określić, wysokość kary. Należy jednak pamiętać, że strona umowy nie może celowo zaniechać wykonania powierzonych jej zadań. Mówi o tym punkt 2. wspomnianego art.483 Kodeksu cywilnego.
Art. 483. KC Pojęcie kary umownej
2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.
Jak można to odczytać? Strona, która zobowiązała się do wykonania określonej czynności, lub dostarczenia ustalonego towaru nie może zaniechać ich dopełnienia, lub dostarczenia w zamian za zapłacenie kary umownej. Dlatego też kwota kary umownej nie powinna być niższa niż kwota za wywiązanie się z umowy. Przykładowo, gdy podpisaliśmy umowę na wykonanie remontu łazienki w cenie 7 000 złotych, kara nie powinna być niższa niż ustalona kwota remontu. Celem ustalenia kary umownej jest zmotywowanie obu stron do należytego wykonania ustalonych zadań.
>> Tu przeczytasz o tym: Jak sprawdzić, ile wynoszą odsetki ustawowe?
Kara umowna – rodzaje
Tak jak wspomnieliśmy kara umowna to narzędzie, które pomaga dyscyplinować strony umowy do jej prawidłowego wykonania. Możemy wyróżnić kilka rodzajów kar umownych, które mogą być stosowane w różnych sytuacjach.
Pierwszym rodzajem jest kara za niewykonanie zobowiązania. Stosuje się ją, gdy jedna ze stron nie wywiązuje się z umowy w ogóle. Przykładem może być sytuacja, w której wykonawca nie dostarcza zamówionego towaru. W takim przypadku druga strona ma prawo domagać się zapłaty określonej sumy jako rekompensaty za poniesione straty.
Drugim rodzajem jest kara za nienależyte wykonanie zobowiązania. Ta kara jest naliczana, gdy zobowiązanie zostało wykonane, ale niezgodnie z ustaleniami umowy. Może to dotyczyć np. jakości wykonanych prac budowlanych, które nie spełniają określonych standardów. W takim przypadku kara umowna ma na celu zrekompensowanie strat wynikających z nienależytego wykonania zobowiązania.
Kolejnym rodzajem jest kara za opóźnienie w wykonaniu zobowiązania. Jest to jedna z najczęściej stosowanych kar umownych. Naliczana jest za każdy dzień zwłoki w realizacji umowy. Przykładem może być opóźnienie w dostawie towarów lub zakończeniu prac budowlanych. Kara ta ma na celu zmotywowanie strony do terminowego wykonania zobowiązań.
Czwartym rodzajem jest kara za odstąpienie od umowy. Stosuje się ją, gdy jedna ze stron rezygnuje z umowy z przyczyn leżących po jej stronie. Przykładem może być sytuacja, w której wykonawca rezygnuje z realizacji projektu bez uzasadnionej przyczyny. W takim przypadku druga strona ma prawo domagać się zapłaty kary umownej jako rekompensaty za poniesione straty.
Warto również wspomnieć o możliwości miarkowania kary umownej. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, sąd może zmniejszyć wysokość kary umownej, jeśli uzna ją za rażąco wygórowaną lub gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane np. około 90 procent. To narzędzie pozwala na dostosowanie wysokości kary do rzeczywistych strat poniesionych przez wierzyciela.
Jak ustalić wysokość kary
Także ustalanie wysokości kar umownych w Polsce opiera się na przepisach Kodeksu cywilnego. W związku z tym strony umowy mają swobodę w określaniu wysokości kary. Należy jednak pamiętać o tym, aby była ona adekwatna do wartości przedmiotu umowy. Kara umowna nie może być zatem rażąco wygórowana. Innymi słowy, jej wysokość powinna być proporcjonalna do ewentualnych strat poniesionych przez wierzyciela. Z drugiej strony, nie może być zbyt niska. Powinna rekompensować straty wierzyciela.
W przypadku wystąpienia sporu strony mogą udać się do Sądu. Sąd może ingerować w wysokość kary umownej, stosując tzw. miarkowanie. Miarkowanie polega na obniżeniu kary, jeśli jest ona zbyt wysoka lub gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane. Sąd bierze pod uwagę szereg kryteriów, takich jak rozmiar szkody, stopień winy dłużnika oraz czas trwania naruszenia umowy. W praktyce miarkowanie kary umownej jest prawem sądu do ingerencji w stosunki umowne równorzędnych podmiotów. Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że katalog kryteriów pozwalających na zmniejszenie kary jest otwarty. Oznacza to, że sąd może uwzględnić różne okoliczności konkretnej sprawy, aby zapewnić sprawiedliwość i proporcjonalność kary.
Warto również pamiętać, że obniżenie kary umownej ma wpływ na wartość odsetek za niezapłaconą karę. Sąd może zmniejszyć karę z mocą wsteczną, co oznacza, że obniżona kara obowiązuje od momentu jej wymagalności.
>> Zobacz również: Czy należność i zobowiązanie są tym samym?
Podsumowanie
Przeważnie większość osób czy firm, które podejmują się wykonania czynności lub dostarczenia ustalonego towaru zamierza wywiązać się z umowy. Niemniej jednak niekiedy nie ma się wpływu na czynniki zewnętrzne. Opóźniona dostawa, wypadki losowe, czy inne przeszkody uniemożliwiają terminową realizację zobowiązania. Naturalnie zdarzają się też nieuczciwi kontrahenci. Aby żadna ze stron nie była poszkodowana, warto w spisywanej umowie wyszczególnić karę umowną. Dzięki temu obie strony będą bardziej zmotywowane do wywiązania się ze swoich obowiązków. Kwotę można ustalić indywidualnie pomiędzy kontrahentami, nie może być ona jednak rażąco wyższa od kwoty transakcji. Ponadto warto określić, po jakim czasie należy tę karę wypłacić.
Warto pamiętać, że kara umowna dotyczy zobowiązań niepieniężnych. Jeśli strona umowy kredytu przez Internet nie wywiąże się ze spłaty, bank nie żąda wypłacenia kary umownej, lecz nalicza karne odsetki za zwłokę. Z karą umowną spotkamy się jednak wówczas, gdy np. firma poligraficzna nie dostarczy na czas banerów reklamowych. W związku, z czym firma, która organizuje ważny event, może żądać zwrotu rekompensaty w formie wypłaty środków, czyli kary umownej.